Լրահոս

Համոզված եմ, որ այս բնական պրոցեսի զարգացման ընթացքում զոհերը հիմնականում պայմանավորված են նրանով, որ մարդիկ չեն հասկացել, թե ուր գնալ և հնարավոր է գնացել են այն ուղղությամբ, որտեղ շարժվել է ցեխահոսքը, այսինքն՝ մատնվել են խուճապի, որն առաջին խնդիրն է։ Երբ նման բան է պատահում, մարդը պետք է իմանա, որ ինչքան հնարավոր է բարձր ու ամուր տեղ է պետք գտնել։

10 րոպեն լրիվությամբ բավական կլիներ մարդկային զոհերից խուսափելու համար։

- Նիկա, Շրջակա միջավայրի պահպանության և գյուղատնտեսության նախարարը ավելի վաղ ասել էր, որ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության մասնագետները Բուբա գետը և նրա հովիտը վտանգավոր չեն համարել։ Դուք հրապարակել եք Բուբայի հովտի արբանյակային պատկերները 2005, 2018 և 2020 թվականներին, որոնք ցույց են տալիս, որ իրավիճակը փոխվել է դեպի վատը: 2017 թվականին նույն հովտում տեղի ունեցած սողանքից հետո գոնե Բուբայի հովիտը պե՞տք է լիներ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության դիտարկման տակ։

- 2005 թվականի արբանյակային լուսանկարը ցույց է տալիս, որ գետը չի վարարել, քանի որ հունում կան ծառեր, եղեգներ, նոր աճեր, բայց դա տեսանելի է, ինչը նշանակում է, որ գետում ջրի առավելագույն մակարդակը չի անցել։ Արդեն 2018 թվականին գետի հունը փաստացի մաքրվել է, գետինը տեսանելի է, իսկ որ սելավն անցել է՝ ակնհայտ է։ Նաև 2018 թվականի համեմատ 2020 թվականին նշված իրավիճակը վատթարացել է, ինչը վկայում է այն մասին, որ այստեղ սկսվել և ակտիվացել են որոշ գեոդինամիկական գործընթացներ։

Անգամ արբանյակային լուսանկարների համաձայն, նշված գետը պետք է վերահսկողության տակ դրվեր, քանի որ սելավային գործընթացների զարգացումն ակնհայտ է։

Նաև ամբողջ աշխարհում հայտնի է, որ Ռաճան հատկապես ջրհեղեղային շրջան է: Դրա համար նրանք ստիպված էին անել այս ամենը։ Ոչ միայն Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությանը, այլև այլ շահագրգիռ կողմերին, առաջին հերթին՝ մունիցիպալիտետը, որը հոգացել է այս վայրի զարգացման համար։ Ռիսկի գոտիները պետք է սահմանվեին։

- Օգոստոսի 9-ին տեղի ունեցած ճեպազրույցում, որտեղ ընտրողաբար հրավիրված էին ԶԼՄ-ները և մասնագետները, [«Մթիս Ամբեբին» հրավիրված չէր որոշում կայացնողներին հարցեր տալու համար], շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարի առաջին տեղակալ Նինո Թանդիլաշվիլին ասաց, որ Բուբայի ջրային հովտից կտրվել է մոտ կես միլիոն խմ ժայռային զանգված, որը տարածվել է 1․5 հեկտարի վրա, այս ճեղքման արդյունքում վերցրել է 62 հեկտար սառցե զանգված և շատ մեծ արագությամբ անցել է ամբողջ հովտով։ Որքանո՞վ եք իրատեսական համարում այս գործընթացի զարգացումը:

- Որպեսզի նման բնական պրոցեսը զարգանա, մեծ քանակությամբ ջուր է պետք։

Միայն կոտրված սառցադաշտը կամ դրա մի մասը, ժայռը կամ սառցադաշտը չեն կարող շարժման մեջ դնել: Այդ սողանքն այնտեղ կկանգներ, եթե մեծ քանակությամբ ջրի չհանդիպեր։ Ուստի սա առաջին հարցն է, որ ծագել է իմ գլխում, որի պատասխանը չկարողացա գտնել Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության հաշվետվության մեջ։

Ինչպես իրենք են նշում, 5 մլն խմ-ն այն զանգվածն է, որը գործի է դրվել։ Այս քանակի իներտ զանգվածը տեղափոխելու համար անհրաժեշտ է առնվազն 1 մլն խմ ջուր հեղուկ վիճակում։

- Երեկվա ճեպազրույցում փոխնախարարը ևս մեկ անգամ կրկնեց, որ «մինչև աղետը խցանումներ չեն եղել, ջրային մարմիններ չեն ընկղմվել», սակայն հավելել է, որ «մասնագետների կողմից կատարված հաշվարկները հանգեցրել են ենթասառցադաշտային լճերի ակտիվացմանը, որոնք տեսանելի չեն մակերեսին, և ի վերջո տեղի է ունեցել լայնածավալ սելավ»։ Եթե ​​փոխնախարարին հավատալու լինենք, միգուցե նորմալ ռեժիմով, առանց գոնե մի քանի օր ամբարտակի, սառցադաշտի ներսում կարող է այնքան ջուր կուտակվել, որ գետի 3 կմ երկարությամբ, ոչ նեղ հովտում, այն ամենը, ինչ մտել է դիմացը ժայռերի բեկորներ, քարեր, ծառեր կպոկվեի՞ն ու ցած կտեղափոխվեի՞ն։

-Պարզ ասած՝ ոչ։ Այս ամենը Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության կողմից հիմնավորման կարիք ունի, թե ինչու են նրանք կարծում, որ ջուրը կուտակվել է այնտեղ հեղուկ վիճակում և սառցադաշտի տակ՝ առանց գետի մակարդակի վրա ազդելու։ Դա ապացուցելու համար պետք է հրապարակեն համապատասխան փաստաթղթերը, ըստ որոնց՝ հանգել են այս եզրակացությանը։

- Սառցադաշտի տակ այդքան ջուր կուտակել հնարավոր չէ, ի՞նչ հիմնավորում եք պահանջում Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունից։

- Հեղուկ ջրի զանգվածից սառցադաշտի արտանետման գոտին, այսպես ասած, սառցադաշտի լեզվի հատակն է՝ ջուրը դուրս է գալիս հիմքից։ Միգուցե փոքրիկ լճեր լինեին, բայց սրտում այնքան խորը կլիներ, որ վերևից ինչ-որ մեխանիկական գործողությամբ հնարավոր չլինի շարժվել:

- Հնարավոր է, որ ժայռի զանգվածը, որի փլուզումն այդպես համառորեն կրկնում է գործակալությունը կամ նախարարությունը, առաջացրել է սառցադաշտի լեզվի փակումը, ինչը հանգեցրել է ներսում մի քանի օր ջրի կուտակման, որը վերջապես պայթել է ու տարել ամեն ինչ։

- Ոչ, կարծես թե դրանով ոչինչ կանգ չի առել։

Նրանք չեն պատասխանում հիմնական հարցին, թե ինչպես է ջուրը հասել այնտեղ [մեծ քանակությամբ]՝ չառաջացնելով գետի մակարդակի էական փոփոխություն։

Ես համաձայն եմ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության հետ, որ այնտեղ ջուր է եղել։ Այս զանգվածն առանց ջրի չէր կարող շարժվել, բայց պետք է բացատրեն, թե որ հատվածում է այս ջուրը կուտակվել։ Սառցադաշտն այդքան հանկարծակի չի հալվում, այն ունի իր ժամանակը, 62 հա սառցադաշտը չի կարող հալվել 5 րոպեում։ Անհեթեթություն է։ Ջուրն այն է, ինչ շարժման մեջ է դրել այդ ամենը: Այնտեղ իրավիճակն արդեն պատրաստված էր, ժայռը միայն այն հրումն էր, որը ի մի բերեց այդ ամենը։

Անմիջապես ժայռի կտորի պոկվելը, որ առաջացնի նման բան՝ սխալ է, սողանքի հիմնական գործոններից մեկը ջուրն է, մեծ քանակությամբ, միանգամից: Հատկապես, երբ խոսքը կառուցվածքային սելավի մասին է։

Տուրբուլենտային սելավը այն տեսակներից է, որի դեպքում ջրի մեծ հոսքը տանում է ճանապարհին առկա բոլոր նյութերը: Օրինակ, 2017 թվականի իրադարձությունը դասական տուրբուլենտային սելավ էր, որն իր ճանապարհին տարավ ամեն ինչ: Տվյալ դեպքում դա ավելի շուտ անցում է կառուցվածքայինի և տուրբուլենտի միջև, քանի որ կախովի զանգվածը բերվում է, հատկապես դա կոտրված զանգված է, ավազ, ցեխային զանգված։

Տարածքներն իրենք շատ են տարբերվում միմյանցից։ Եթե ​​փլուզված ժայռը եղել է 0․5 մլն խմ, ինչպե՞ս է այն հաշվարկվել՝ աչքաչափո՞վ, թե ի՞նչ մեթոդաբանությամբ։ Նրանք չեն ներկայացրել այն հիմնավորումը, թե ինչ տվյալներով են անում այս եզրակացությունները։

- Այսինքն՝ շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը մեզ առաջարկում է եզրակացություն, բայց մենք չգիտենք, թե դա ինչի վրա է հիմնված, ինչ մեթոդաբանությամբ։

- Այո, ոչինչ չեն հրապարակում, ըստ որի՝ հանգել են այդ եզրակացությանը։ Ինչ էլ որ տարածված լիներ 1․5 հա տարածքի վրա, այն ֆիզիկապես չէր կարող տեղափոխել 62 հա տարածքում սփռված զանգվածը, եթե այնտեղ ջուր չլիներ։

Նրանք իրենք են ասում, որ եղել են ենթասառցադաշտային լճեր։ Ինչպե՞ս հայտնվեց այս լիճը, եթե այնտեղ ջուր չհավաքվեր:

Չեն ասում Բուբա գետի ջրի մասնակցությունը բուն Ճանճախիի ջրային զանգվածին։ Դա 10%, 20%, գուցե 50% է: Եթե ​​նայենք արբանյակային պատկերներին, ապա Բուբայի ջրային հովտում ավելի շատ սառցադաշտեր կան, քան բուն Ճանճախի հովտում, և, հետևաբար, եթե անձրև կամ այլ լրացուցիչ հիդրոօդերևութաբանական գործոն չկա, ապա միայն սառցադաշտի հալման պայմաններում, կարող է պարզվել, որ Բուբիծղալիի հովիտ ավելի շատ ջուր է հոսում, քան Ճանճախիում։ Ջրի մակարդակի տվյալները երևում են նաև Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության հիդրոգրաֆից, որը նրանք ներառել են իրենց հաշվետվության մեջ՝ գրաֆիկի տեսքով։

Գրաֆիկից երևում է, որ վերջին 2 ամիսների ընթացքում ջրի նվազագույն մակարդակը եղել է հուլիսի 31-ին։ Հուլիսի 13-16-ն ընկած ժամանակահատվածում ջրի մակարդակը կտրուկ իջել է, չնայած չընդհատվող անձրևներին, և սա կասկած է հարուցում, թե ինչու է նման բան եղել։

Հուլիսի 16-19-ն ընկած ժամանակահատվածում ջրի մակարդակն էլ ավելի է իջել։ Ուստի պետք է ներկայացնեն, թե որքան լավ է աշխատել ջրի մակարդակի չափիչը։ Եթե ​​տեխնիկապես ճիշտ էր, ապա ինչո՞վ էր պայմանավորված, որ գետի ջրի մակարդակը, չնայած անձրևին, որոշակի քանակությամբ չբարձրացավ, ինչով է սա բացատրվում։

Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության ժամանակացույցի համաձայն՝ ջերմաստիճանը զգալիորեն բարձրացել է, սառցադաշտերն ինտենսիվ հալչում են։ Նույն ժամանակահատվածում գրանցվել են մոտավորապես 10-15 միլիմետր տեղումներ, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով չեն կարողացել արտացոլվել հիդրոգրաֆի վրա։ Շատ փոքր աճ կա, և այստեղ ես կասկածում եմ՝ հաջորդ օրը գետի հոսքի արմատական ​​անկում է նկատվում։ Միգուցե սառցադաշտի վրա ինչ-որ բան է պատահել, որը դադարեցրել է արտահոսքը սառցադաշտից, և մուտքային մթնոլորտային տեղումները փոխհատուցել են դա։ Հետևաբար, գագաթնակետը այն չէր, ինչ պետք է լիներ։

Նախորդ տարիների տվյալները պետք է ներկայացվեն նույն ժամանակահատվածի, նույն չափման համար, որպեսզի համեմատության հնարավորություն ունենանք։

Սառցադաշտային գետերը հալվելիս ամենամեծ քանակությամբ ջուր են բաց թողնում: Կովկասում հալման գագաթնակետը հուլիս, օգոստոս և սեպտեմբերի առաջին կեսն է։

Տեղի ունեցածը արագ, ակնթարթային իրադարձություն չէ, դրա համար ժամանակ էր պետք։ Բոլոր տեսակի բնական աղետների զարգացման համար անհրաժեշտ են նախնական պլանավորողներ։

- Կառավարությունը հայտարարում է, որ այս մասշտաբի աղետ կանխատեսելը գործնականում անհնար է, և մենք չէինք կարող խուսափել ողբերգությունից։ Խորհրդարանի նախագահը, խորհրդարանական մեծամասնության ղեկավարը և հասարակական այլ անձինք հարձակվում են մեզ վրա՝ «Մթիս Ամբեբիի», «Կանաչ այլընտրանքի», Սեյսմիկ մոնիտորինգի կենտրոնի հասցեին անհիմն և անպատասխանատու հայտարարություններով, որոնք հարցեր են տալիս Շովիի ողբերգության մասին։ Նիկա, դա կանխատեսելի՞ էր:

- Երբ ասում են, որ հնարավոր չէր կանխատեսել, դա ինքնին սխալ է։

Ինչպիսի՞ կանխատեսում է անհնար: Երկարաժամկետ բոլոր տարբերակներում հնարավոր է ցանկացած գետի վրա, ցանկացած վայրում։ Կարճաժամկետ կանխատեսումը հնարավոր կլիներ, եթե մենք արդեն երկարաժամկետ կանխատեսում անեինք։ Երկարաժամկետ կանխատեսումը մեզ տալիս է կանխարգելման բազմաթիվ հնարավորություններ։ Դրանց թվում է շտապ օգնության, համանման տարածքներում համապատասխան տարհանման վայրերի կազմակերպման ուղղությամբ, որպեսզի մարդն իմանա՝ ուր գնա, ուր փրկի իրեն, բնական գործընթացի զարգացման դեպքում, որպեսզի ոչ մի շփոթություն չլինի։

Երբ ասում են, որ հնարավոր չէ կանխատեսել և ընդգծել, որ կոմունիստները փոխել են հունը, և այսօր գետը գտել է իր ճանապարհը, կարծես թե դա գիտեին, ուստի, երբ նման գործընթացներ են զարգանում, պետք է նախապես լավ պատրաստվել։

Վաղ նախազգուշացման համակարգի կարևոր մասերից մեկն էքսպեդիցիոն հետազոտությունն է: Պետք է լինեն հատուկ խմբեր, որոնք ստուգում են սառցադաշտերը՝ ամսական թե ոչ, ամռանը, հատկապես հուլիս-օգոստոս ամիսներին: Սառցե շերտը առավել խոցելի է այս ժամանակահատվածում, և երբ հալոցքը շարունակվում է, ապա դրա վրա ինտենսիվ ճնշում կա: Հետևաբար, կանխատեսման առաջին և այսպես ասած սկզբնական փուլը երկարաժամկետ կանխատեսումն է։ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը դրա փորձն ունի։ 2015-2016 թվականներին նա նմանատիպ ռիսկային գոտիներ և ջրհեղեղային գոտիներ է պատրաստել Կախեթիի շրջանում, մի քանի գետերի վրա և հատկապես Կվարելիում, Դուրուջում, քանի որ այն մակընթացային գետ է։ Կվարելիի հասարակական վայրերում դեռևս փակցված են տարբեր տեսակի տեղեկատվական ցուցանակներ, որոնք ցույց են տալիս մարդկանց, թե որտեղ կարող են պատսպարվել և որտեղ կա ողջ մնալու ավելի մեծ հնարավորություն։ Նման բան պետք է արվեր Շովիում, հենց առաջին օրը, երբ որոշվեց վերակառուցել այս հանգստավայրը, հատկապես եթե գիտեին, որ կոմունիստները փոխել են գետի հունը։ Այսինքն, նրանք դա սխալ են արել ի սկզբանե, նրանք սխալ որոշում կայացրին, և այս վայրը վտանգավոր էր:

Երբ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը նման մոդելավորում արեց Կախեթիի գետերի վրա, ինչպես հիշում եմ, մենք դրամաշնորհային աջակցություն ստացանք Լեհաստանի դեսպանատան կողմից: Դրա ավարտից հետո չգիտեմ ինչու նման մոդելավորումը չշարունակվեց բնական ակտիվ գետահովիտներում։ Արդյո՞ք իզուր են անցկացվել այդ թրեյնինգներն ու վերապատրաստումները։ Խոսքը մեծ գետերի մասին չէ, որոնք կառուցվում են «Կլիմայի կանաչ հիմնադրամի» դրամաշնորհի շրջանակներում։ Նույնը պետք է անել փոքր գետերի վրա, քանի որ գործընթացներն այստեղ ավելի արագ են զարգանում։ Եթե ​​Ռիոնի գետի վրա նմանատիպ ազդեցություն արտացոլելու համար պահանջվեց մեկ ժամ, ապա Փոքր գետի դեպքում դա րոպեների հարց էր: Հետևաբար, երբ կան նմանատիպ կանխատեսումներ, առաջին անգամ դա պետք է արվի փոքր գետերի վրա, որոնք անցնելու են բնակեցված տարածքներով։