Լրահոս

-Թեա, Շովի հանգստավայրում այս գործընթացները ինչո՞վ են պայմանավորված, ինչի՞ հետ գործ ունենք։ Ի՞նչ այլ վտանգներ կարող են լինել և ի՞նչ կարելի էր/կարելի է անել դա կանխելու համար:

- Գիտական ​​հանրությունը համաձայն է, որ դա սառցային սելավ էր։ Գլոբալ տաքացման պայմաններում այս պրոցեսը սկսվեց սառցային հալոցքից, իսկ հետո այս սողանքային զանգվածը՝ ջուրը ներքևում, գետահովտում բերեց այս մորենային զանգվածները, ամեն ինչ՝ հող, քարեր, ծառեր և այլն։ Ջրի հետ այն վերածվել է սելավի։

Երկիրը պետք է մոնիտորինգի համակարգեր ունենա։ Խոսքը սառցային սելավի մասին է։ 2017-ին Մեստիայում տեղի է ունեցել Ճալաաթի սառցային գագաթի դեպքը, 2018-ին Սվանեթում կրկին տեղի է ունեցել Օկրիլայի դեպքը, իսկ 2019-ին կրկին Ճալաաթիում:

Սառցադաշտերի մոնիտորինգը համաշխարհային պրակտիկա է: Բաղադրիչներից է սեյսմիկ, արբանյակային, լիդարային պատկերավորման և երկրաֆիզիկական դիտման սարքերի տեղադրումը։ Սա մոնիտորինգային համալիր է։ Նման դեպքում դա մեզ տեղեկացնում է, որ սառցադաշտում վիճակը լավ չէ։

Ցանկացած սառցադաշտային գետ կարող է վտանգավոր լինել։ Եվս մեկ անգամ ասում եմ՝ մենք կլիմայի փոփոխության ժամանակաշրջանում ենք։ Ուստի Կովկասում պետք է լիարժեք մոնիտորինգ իրականացվի։

Դրա վրա աշխատում են համաշխարհային համակարգեր, միջազգային հասարակություններ, միջազգային համալսարանական կոնսորցիումներ։ Կան մասնավոր ընկերություններ, որոնք աշխատանքի են ընդունվում դրա համար։ Դևդորակում (Կազբեկ) մոնիտորինգի համակարգ ենք տեղադրել, կես միլիոն ենք վճարել, աշխատո՞ւմ է։

- Աշխատո՞ւմ է։

- Ես չգիտեմ։ Արդյո՞ք որևէ մեկն օգտագործում կամ մշակում է այս տվյալները հիմա: Շատ հետաքրքիր է, թե ինչ տվյալներ ունենք։ Թբիլիսիի դեպքում Վերեում տեղադրվել է նախնական ծանուցման համակարգ։ Այսինքն՝ մենք իրականում ունենք այն դնելու և գումար վճարելու պրակտիկա։ Բայց այն մշտական ​​պահպանման և խնամքի կարիք ունի: Բոլոր տվյալները պետք է լինեն առցանց: Եթե ​​վերցնենք սեյսմիկ ցանցը, ապա այս ամբողջ համակարգը, տարբեր կայանները տվյալների կենտրոնում են, և ես նայում եմ, թե ինչ է կատարվում: Վայրկյանական որ դուք տեղեկություն եք ստանում երկրաշարժի մասին՝ ստանում եք, քանի որ համակարգը տեղադրված է, և մենք այժմ այն ​​թարմացնում ենք ԱՄՆ-ի աջակցությամբ:

-Ճանչախի գետի ավազանում, նույն Բուբայի հովտում վաղ ահազանգման համակարգ պե՞տք է լիներ։

- Այն պետք է տեղադրվեր սողանքների, սելավների համար, քանի որ Վրաստանը նույնպես հակված է դրան։ Գումարը հատկացվել է դոնորների կողմից, և այս գումարի շրջանակներում պետք է սկսել նույնականացումը, գիտական ​​հետազոտությունները, այնուհետև մոնիտորինգի համակարգի տեղադրումն ու սպասարկումը։ Որքան տեղյակ եմ, այս նախագիծը արդեն հինգերորդ տարին է իրականացվում, և ես դեռ չգիտեմ, թե որտեղ ենք։

-Եթե Բուբայի հովտում, Բուբա գետում ունենայինք վաղ ահազանգման համակարգ, սառցադաշտի դիտարկում, ի՞նչ կփոխվեր, ինչի՞ց կխուսափեինք առաջին հերթին։

Մենք առաջին հերթին կխուսափեինք տեղի ունեցածից՝ մարդկանց մահից, ամենայն հավանականությամբ։ Մենք առաջին հերթին հնարավորություն ունեինք խուսափել դրանից:

Իհարկե, եթե կան վաղ ահազանգման համակարգեր, և եթե մենք ունենք մասնագետներ, դա կարևոր է: Ես ցավով եմ սա ասում, բայց սա տեխնիկապես կառավարելի համակարգ է, որը ղեկավարում է ոչ թե մեկ մասնագետ, այլ սեյսմոլոգ, ինժեներ, ծրագրավորող, երկրաբան։ Սա գիտահետազոտական ​​է, համալիր, սա կառավարության նախագիծ չէ, դա չպետք է անի կառավարությունը, դա պետք է անեն բուհերը, գիտնականները, ուսանողները։

-Բայց դա ֆինանսավորման կարիք ունի՞։

-ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիրը սրա համար վճարել է 70 մլն։ Հանեք նախագծերը, դրանք կան։ Որպես կանոն, մենք պետք է ունենանք 20 մլն արժողությամբ, Ռիոնի գետի նախազգուշացման համակարգ, օդերևութաբանական կայան։ Գործո՞ւմ է։

- Թեա, ի՞նչ կտա մեզ ժամանակին նախապես ծանուցման համակարգը։ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը իր նախնական գնահատմամբ ասում է, որ սելավը քոթեջներին է հասել 8-10 րոպեում։

- Երբ դուք ունեք նախնական ծանուցման համակարգ, առցանց տվյալները գալիս են այս գործիքներից, ապա ծրագիրը ավտոմատ կերպով աշխատում է և նորմայից շեղվելու դեպքում ձեզ ազդանշան է տալիս։ Դա 24-ժամյա մոնիտորինգ է, և երբ փորձագետը դիտում է այն, դուք որոշում եք ահազանգել, թե ոչ:

Հիմա դա եղավ Բուբայի հետ, և դրա համար դուք կենտրոնանում եք Թբիլիսայի սառցադաշտի վրա։ Սառցադաշտերի մոնիտորինգը պետք է շարունակական լինի։ Այսօր դա Բուբան է, իսկ վաղը կարող է Ճալաաթին լինել, մյուս օրը՝ Խարիխրան: Ամբողջ Կովկասը խնդրահարույց է։ Կովկասը պետք է վերահսկվի։ Մի կայանը մեզ չի փրկի, մի քանիսը պիտի ունենանք։ Տարբեր երկրաֆիզիկական մոնիտորինգ, լիդար, արբանյակային պատկերներ, երկրաֆիզիկական գործիքներ, շատ բաներ, ցամաքային ռադարներ:

2017, 2018, 2019 թվականներին ունեցել ենք հաջորդական սառցադաշտային սելավներ։ Այս մասշտաբը չուներ, մարդիկ չզոհվեցին, այն ժամանակ մենք փրկվեցինք։

-Կլիմայի փոփոխության պայմաններում, որտեղ մենք ունենք սառցադաշտեր, այս բոլոր հովիտներում մեզ վտանգ սպառնո՞ւմ է։

- Իհարկե։ Բոլոր սառցադաշտային գետերը վտանգավոր են։ Սրանք ուժեր են, որոնք մարդիկ չեն կարող վերահսկել, բայց հնարավոր է դրա մոնիտորինգ: Երբ այս զանգվածը գալիս է, ջրի զանգվածը՝ խառնված հողի, ժայռերի, ծառերի հետ, այնպիսի արագացում է զարգացնում, ինչ անենք, ոչինչ չենք կարող անել։

Երբ գիտես, որ կարող են սելավներ լինել, որ նախկինում նման բան է եղել, ի՞նչ ես կառուցում այնտեղ, ինչո՞ւ են մարդիկ այնտեղ:

Վաղը կարող է լինել Ճաճախի դեպքում։ Սա է գլխավորը։ Ենթակառուցվածքային քաղաքականությունը պետք է կատարելագործվի, և այս ենթակառուցվածքային քաղաքականությունը ոչ ձեր որոշելիքն է, ոչ իրավաբանի որոշելիքը, ոչ մեկի որոշելիքը չէ։ Այստեղ աշխատում են պրոֆեսիոնալները։

- Եթե մենք ունենայինք վաղ ծանուցման համակարգ, և մասնագետը ստանար այս տվյալները առցանց, ահազանգեր, 2-3 րոպեն բավական կլիներ, որ քոթեջների տարածքից մարդիկ հեռանային համեմատաբար անվտանգ վայր՝ անտառ, ավելի բարձր վայր, որտեղ սելավը չէր հասնի։

- Նման դեպքում, երբ գիտես, որ Բուբայի սառցադաշտը, Թբիլիսան, Ճանճախին, մի օր կարող է նորից հալվել, ինչ-որ պրոցես զարգանալ, սելավ առաջանալ, ի՞նչ ենք անելու, այս ամենը պետք է որոշված լինի։ Սա աղետների ռիսկի կառավարման սցենար է: Սա պետք է ունենա երկիրը, որովհետև մենք այդպիսի երկրում ենք ապրում։ Եթե ​​այս պահին առաջ է եկել, եթե չենք նկատել, թե ինչքան ժամանակ ունենք, ինչ անել, պետք է հաշվել։

- Ունե՞նք ժամանակ։

- Չունենք։

- Ռաճայո՞ւմ, թե՞ ոչ մի տեղ:

- Ոչ մի տեղ: Երբ մեկ անգամ նշեցինք Վերեի վրա հիդրավլիկ մոդելավորման մասին, մեզ վրա ծիծաղեցին։ Ջրհեղեղներից, երկրաշարժերից, սողանքներից չես կարող խուսափել, դրանք դեռ տեղի կունենան, բայց պետք չէ դիմակայել դրանց։ Հակառակ դեպքում ով է խնդրում Կալաձեին, կամ որևէ քաղաքական գործչի, որ կանգնեցնի սարը։ Նրանք չգիտեն այս հարցերը։ Ներողություն եմ խնդրում՝ եթե չգիտեք՝ դրա համար գիտնականներ կան։